Scheiding en ondernemer

Moet de waarde van de onderneming als gevolg van de echtscheiding verdeeld/verrekend worden?

Een eigen onderneming maakt een echtscheiding vaak extra gecompliceerd omdat beoordeeld moet worden of de waarde van de (aandelen van de) onderneming wel/niet verrekend of verdeeld moet worden.

Welk huwelijksvermogensregime is van toepassing?

De eerste vraag die in dit kader beantwoord moet worden is welk huwelijksvermogensregime van toepassing is. Daarvoor is bepalend of u wel/niet gehuwd bent op basis van huwelijkse voorwaarden.

Gehuwd op basis van huwelijkse voorwaarden

Doorgaans zijn veel ondernemers gehuwd op basis van huwelijkse voorwaarden. De inhoud van de huwelijkse voorwaarden is dan bepalend bij de vraag of de waarde van de onderneming tussen partijen verrekend moet worden.

Hoewel de inhoud per huwelijkse voorwaarde kan verschillen, leert de praktijk dat de meest voorkomende huwelijkse voorwaarden zijn: (i) koude uitsluiting, (ii) periodiek verrekenbeding en (iii) finaal verrekenbeding.

Ad (i) Koude uitsluiting

Bij koude uitsluiting blijft al het vermogen, met uitzondering van het vermogen op beider naam, privé. Een onderneming blijft bij een scheiding dan buiten schot.

Bij koude uitsluiting geldt als uitgangspunt dat het vermogen dat is opgebouwd voor of tijdens het huwelijk, toe blijft behoren tot degene die dit vermogen heeft opgebouwd. Ook voor vermogensgroei als gevolg van gespaard inkomen, geldt als uitgangspunt dat dit toekomt aan degene die het gespaarde inkomen verdiend/vergaard heeft.

Ad (ii): periodiek verrekenbeding

Een periodiek verrekenbeding komt veel voor in huwelijkse voorwaarden. Partijen spreken dan af dat iedere gemeenschap van goederen wordt uitgesloten, maar dat het inkomen dat tijdens het huwelijk niet wordt uitgegeven aan het huishouden (het zogenaamde overgespaarde inkomen) jaarlijks moet worden vastgesteld en vervolgens bij helfte moet worden verdeeld.

Wat precies met “inkomen” wordt bedoeld, wordt bepaald in de huwelijkse voorwaarden. Daarbij kunnen verschillende keuzes worden gemaakt voor het inkomensbegrip: er kan gekozen worden voor een breed inkomensbegrip waaronder ook de winst uit onderneming of ondernemingswinsten valt, maar er kan ook gekozen worden voor een beperkt(er) inkomensbegrip door bijvoorbeeld alleen het genoten arbeidsinkomen onder het inkomstenbegrip te laten vallen.

In de praktijk wordt aan een periodiek verrekenbeding tijdens het huwelijk vaak geen uitvoering gegeven. De wet bepaalt dat in die gevallen verrekening alsnog plaats moet vinden waarbij als uitgangspunt geldt dat het bij de echtscheiding aanwezige vermogen wordt vermoed te zijn gevormd uit hetgeen verrekend moest worden, tenzij uit de eisen van redelijkheid en billijkheid in het licht van de aard en omvang van de verrekenplicht anders voortvloeit.

Concreet komt dit erop neer, dat bij een echtscheiding eerst beoordeeld moet worden met welk inkomen/vermogen de onderneming is opgericht. Is dit met inkomen/vermogen gebeurd dat onder het inkomensbegrip uit de huwelijkse voorwaarden valt, dan is er een reële kans dat de waarde van (de aandelen van) de onderneming verrekend moet worden.

Het voorgaande gaat overigens over de vraag of de waarde van de (gehele) onderneming tussen partijen verrekend moet worden. Een andere vraag is of eventuele in de onderneming opgepotte winsten tussen partijen verrekend moet worden. Wanneer de huwelijkse voorwaarden een inkomensbegrip bevat waaronder ook de opgepotte winsten vallen, volgt uit de wet dat opgepotte winsten in dat geval verrekend moeten worden.

Ad (iii): Finaal verrekenbeding

Bij het finale verrekenbeding rekenen partijen bij een echtscheiding af alsof zij in gemeenschap van goederen zijn gehuwd. Juridisch gezien is dan sprake van een ‘pseudo-gemeenschap’. Daarbij kan ervoor gekozen worden om vermogen van de verrekening uit te sluiten, bijvoorbeeld voorhuwelijks vermogen, erfenissen en/of schenkingen of (de aandelen van) een onderneming. Indien de onderneming niet expliciet van de afrekening wordt uitgesloten, betekent dit dat de waarde op grond van het verrekenbeding verrekend moet worden.

Algehele gemeenschap van goederen

Bent u gehuwd vóór 1 januari 2018 zonder huwelijkse voorwaarden? Dan volgt uit de wet dat u getrouwd bent in algehele gemeenschap van goederen.

Uit de wet vloeit voort dat de gemeenschap van goederen (huwelijksgoederengemeenschap) alle bezittingen en schulden van partijen omvat. In deze gemeenschap valt ook de (aandelen van de) onderneming. Bij de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap zal daarom de waarde van de (aandelen van de) onderneming gewaardeerd moeten worden waarna de waarde van de onderneming 50/50 tussen partijen verdeeld moet worden.

Wanneer sprake is van een eenmanszaak is het goed te realiseren dat deze ondernemingsvorm geen afgescheiden vermogen kent. Dit betekent dat alle activa en passiva van de eenmanszaak, in de huwelijksgoederengemeenschap vallen. Alle activa en passiva zullen separaat gewaardeerd en toegescheiden moeten worden aan de echtgenoot die de onderneming na de echtscheiding voortzet.

Een vennootschap onder firma (vof) en besloten vennootschap zijn rechtspersonen die wel een afgescheiden vermogen vormen. Dit betekent dat de activa en passiva niet in de huwelijksgoederengemeenschap vallen. Wel valt in de huwelijksgoederengemeenschap het aandeel van de betreffende echtgenoot in de vof respectievelijk besloten vennootschap. De waarde van dit aandeel in de vof of besloten vennootschap zal gewaardeerd moeten worden

Beperkte gemeenschap van goederen

Bent u ná 1 januari 2018 gehuwd zonder huwelijkse voorwaarden? Dan bepaalt de wet dat u getrouwd bent in een beperkte gemeenschap van goederen.

Bij een beperkte gemeenschap van goederen is de hoofdregel dat tot de beperkte gemeenschap behoren: (i) de goederen door ieder van de echtgenoten afzonderlijk of tezamen verkregen vanaf de aanvang van de gemeenschap (lees: datum huwelijk) en (ii) de goederen die reeds vóór de aanvang van de gemeenschap aan de echtgenoten gezamenlijk toebehoorden.

Is de onderneming opgericht na de datum van het huwelijk? Dan valt de onderneming in de beperkte gemeenschap en zal de waarde verdeeld moeten worden. Dit is alleen anders wanneer de (aandelen van de) onderneming met privévermogen is opgericht/aangekocht. In dat geval is sprake van zaaksvervanging en kan het zo zijn dat de onderneming buiten de beperkte gemeenschap blijft. De waarde van de (aandelen van de) onderneming hoeft in dat geval niet verdeeld te worden.

Vennootschapsrechtelijke afwikkeling

Het voorgaande ziet op de vraag of in het kader van de echtscheiding de waarde van een onderneming tussen partijen verdeeld/verrekend moet worden. In de praktijk komt het regelmatig voor dat echtgenoten ook zakelijk met elkaar verbonden zijn doordat zij bijvoorbeeld beiden vennoten zijn in een vennootschap onder firma, beiden onderdeel uitmaken van een maatschap of beiden aandeelhouder zijn in dezelfde besloten vennootschap.

Vaak brengt een echtscheiding met zich mee dat de echtgenoten niet langer samen kunnen werken en dat ook vennootschapsrechtelijk gezien de relatie wordt verbroken. In dat geval is het van belang dat óók aandacht besteed wordt aan de vennootschapsrechtelijke afwikkeling van de vof, maatschap of besloten vennootschap. Vaak zijn hierover afspraken gemaakt die zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst, een maatschapsakte of aandeelhoudersovereenkomst. Het is van belang dat bij een echtscheiding ook hier goed naar gekeken wordt en dat dit aspect niet uit het oog wordt verloren.

Tenslotte

Wanneer u als ondernemer of als echtgenoot van een ondernemer in een echtscheiding terecht komt, is het van belang om samen met uw advocaat een goed plan van aanpak op te stellen en te beoordelen op welke wijze de onderneming bij de echtscheiding betrokken moet worden. Het bovenstaande is bedoeld als indicatie en om u een idee te geven welke uitgangspunten (onder meer) van belang kunnen zijn. Voor nader advies raden wij u aan een afspraak te maken.