Hoe kom ik van de executeur af?

Een executeur kan als vertrouwenspersoon van de erflater worden beschouwd. Deze persoon is door de erflater in het testament immers aangewezen om de nalatenschap af te handelen. Maar wat als de executeur zijn taken niet goed, te laat of zelfs helemaal weigert om uit te voeren? In deze blog leg ik uit wat er nodig is om een executeur te (laten) ontslaan door de rechter.

Taken van de executeur

Op grond van art. 4:144 lid 1 Burgerlijk Wetboek (BW) bestaat de taak van de executeur uit drie onderdelen, namelijk:

(1)   de goederen van de nalatenschap beheren;
(2)  de schulden van de nalatenschap voldoen die tijdens het beheer uit de hiervoor bedoelde goederen dienen te worden voldaan en;
(3)  het uitvoeren van (eventuele) testamentaire lasten.

Het kan voorkomen dat de hiervoor bedoelde taken door de erflater in het testament zijn beperkt of uitgesloten.

Wanneer eindigt de taak van de executeur?

Uit art. 4:149 lid 1 BW volgt dat de taak van de executeur in bepaalde gevallen van rechtswege (lees: automatisch op grond van de wet) eindigt.

De executele eindigt allereerst wanneer één van de erfgenamen de nalatenschap beneficiair aanvaardt, tenzij de executeur kan aantonen dat de goederen van de nalatenschap ruimschoots toereikend zijn om alle schulden te voldoen. Dit wordt ook wel de ruimschootsverklaring genoemd.

Een tweede grond is wanneer de taak van de executeur eindigt omdat zijn werkzaamheden voltooid zijn. Hiervoor gaf ik reeds aan wat de taken van de executeur precies inhouden.

Wie kan er om ontslag van de executeur vragen?

Maar wat als de taak van de executeur nog niet beëindigd is maar u van de executeur af wilt? Er dient allereerst bepaald te worden wie dit aan de rechter kan verzoeken.

Volgens art. 4:149 lid 2 BW kan een mede-executeur, een erfgenaam of het openbaar ministerie om het ontslag van een executeur vragen. Een andere optie is dat de rechter de executeur ambtshalve, dat wil zeggen op eigen initiatief uit hoofde van zijn ambt, ontslaan. Tot slot kan de executeur de rechter om zijn eigen ontslag vragen.

Uit het voorgaande volgt dat een afstammeling die aanspraak maakt op een legitieme portie, niet om het ontslag kan vragen. Ook iemand die een legaat ontvangt, een zogenaamde legataris, kan dit niet vragen.

Wat is een reden voor ontslag van de executeur?

Juist omdat de executeur door de erflater is benoemd en in feite als vertrouwenspersoon van de erflater kan worden beschouwd, is het in zekere zin logisch dat het niet zomaar mogelijk is om de executeur te laten ontslaan. Het was immers de wens van de erflater om zijn/haar nalatenschap door de betreffende executeur te laten afwikkelen.

Uit art. 4:149 lid 2 blijkt dat het ontslag van de executeur kan worden gevraagd ‘wegens gewichtige redenen’. Wat dit dan moge zijn, vertelt de wet niet.

Het Gerechtshof Den Bosch 16 april 2020, ECLI:NL:GHSHE:2020:1343 overwoog recentelijk dat het begrip ‘gewichtige redenen’ aan de hand van casuïstiek moet worden beoordeeld. Het begrip dient dus aan de hand van de bijzonderheden van het specifieke geval te worden geïnterpreteerd. Enige aanknopingspunten biedt de jurisprudentie op dit vlak. Vooropgesteld dient te worden dat er vaak een samenloop van omstandigheden of combinatie van redenen aanwezig is waardoor een ontslag van de executeur als rechtvaardig wordt beschouwd.

• Ernstige tekortkoming van de executeur bij de uitoefening van zijn taak

Het tekortkomen in de taakvervulling kan een reden zijn voor ontslag. Het dient daarbij volgens de parlementaire geschiedenis wel te gaan om een ernstige mate van tekortschieten.

Een executeur die bijvoorbeeld gelden van de nalatenschap zonder geldige reden naar zijn eigen privérekening overmaakt, schiet volgens het Gerechtshof Den Haag 6 februari 2019, ECLI:NL:GHDHA:2019:403 in ernstige mate tekort. Maar ook het langdurig stilzitten van de executeur en als gevolg daarvan het niet opmaken van een definitieve boedelbeschrijving is een reden voor ontslag volgens zowel het Gerechtshof Den Bosch 21 november 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ5046 als het Gerechtshof Den Haag 12 augustus 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:2523.

• Ernstig wantrouwen van de erfgenamen in de executeur

Naast de hierboven genoemde wettelijke taken, heeft de executeur volgens het Gerechtshof Den Bosch 21 november 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ4506 nog een taak, namelijk:

“Moeilijkheden, wrijvingen en wantouwen zal, zoals [A.] opmerkt, de executeur wel vaker ontmoeten en daarin kan geen grond voor haar ontslag zijn gelegen. Het hof is evenwel van oordeel dat het tot de taken van de executeur behoort deze aspecten binnen zodanige grenzen te houden dat afwikkeling van de nalatenschap binnen afzienbare tijd mogelijk is.”

Het Gerechtshof Den Haag 21 september 2010, ECLI:NL:GHSGR:2010:BN7952 vulde enkele jaren later aan dat het daarbij moet gaan om een diepgaand, niet aanstonds weg te nemen wantrouwen van de erfgenamen in de executeur. Van belang is dat het daarbij gaat om concrete en objectieve feiten. Dit laatste dient met bewijs te worden gestaafd om een verzoek tot ontslag van een executeur kans van slagen te laten hebben. Het mag dus niet alleen gaan om subjectieve belevenissen.

Ook recente lagere jurisprudentie sluit bij het voorgaande aan en bevestigt daarmee dat een objectief wantrouwen van de erfgenamen in de executeur een ontslaggrond kan zijn. Zie o.a. Rechtbank Limburg 23 mei 2013 ECLI:NL:RBLIM:2013:CA0962, Gerechtshof Den Haag 2 december 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:3864, Rechtbank Midden-Nederland 18 februari 2016, ECLI:NL:RBMNE:2016:741, en Rechtbank Noord-Holland 13 juni 2018, ECLI:NL:RBNHO:2018:4671.

Conclusie

Uit het voorgaande volgt dat er niet een klip en klaar antwoord te geven is op wat een gegronde reden voor ontslag van de executeur is. Wel is duidelijk dat dit aan de hand van de omstandigheden van het geval en met zoveel mogelijk objectieve redenen dient te worden gemotiveerd.

Heeft u te maken met een onwelwillende of nalatige executeur en wilt u weten wat de mogelijkheden voor ontslag zijn? Neemt u dan vrijblijvend contact met mij op om te bespreken wat ik voor u kan betekenen.