Moet de legitieme portie worden afgeschaft?
Moet de legitieme portie afgeschaft worden? Of moet de legitieme portie, op de manier waarop het nu in de wet staat, blijven bestaan? Zo ja, moet dit dan ongewijzigd gehandhaafd worden of moeten er door de wetgever wijzigingen in aangebracht worden? Dergelijke vragen over de legitieme portie blijven een terugkerend thema en eigenlijk wordt hierover al lange tijd gediscussieerd en dateert deze discussie al van voor de invoering van het huidige erfrecht in 2003.
Situatie vóór en na de wetswijziging van 2003
Aardig ‘detail’ is dat Nederland met betrekking tot de legitieme portie vóór 2003 een andere regeling kende. Toen was het zo dat het onterfde kind erfgenaam van de nalatenschap was en met een beroep op de legitieme portie aanspraak kon maken op goederen van de nalatenschap. Sinds 2003 behoort Nederland tot de categorie landen met een regeling waarbij een onterfd kind geen erfgenaam is maar alleen een schuldeiser met een geldvordering op de nalatenschap is. Andere landen die een vergelijkbare regeling kennen zijn Duitsland, Frankrijk en België.
Rapport over de legitieme portie en Kamervragen
De legitieme portie is betrekkelijk recent opnieuw aan een kritisch oordeel onderworpen. In december 2020 heeft het Centrum voor Notarieel Recht (CNR) van de Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen het ‘Rapport Legitieme portie’ gepubliceerd (1). In dit rapport presenteert het CNR een peiling over het vraagstuk hoe het Nederlandse publiek en de professionals vandaag de dag aankijken tegen het fenomeen legitieme portie. Het voert te ver om in deze blog volledig op de inhoud van dit rapport in te gaan maar het rapport kan gedownload worden op www.legitiemeportie.com.
Mede naar aanleiding van dit rapport zijn er in februari 2021 door het tweede Kamerlid Vera Bergkamp van D66 Kamervragen gesteld aan Sander Dekker, de Minister voor Rechtsbescherming, ‘over de wenselijkheid van de legitieme portie in het hedendaagse erfrecht’ (2).
De antwoorden op deze Kamervragen geven een inkijkje in hoe er momenteel in politiek Den Haag gedacht wordt over de legitieme portie waarbij wel gezegd moet worden dat door Minister Dekker niet heel nadrukkelijk een standpunt wordt ingenomen omdat hij vindt dat ‘gelet op de demissionaire status van het kabinet’ een eventuele beslissing over de legitieme portie ‘overgelaten moet worden’ aan een volgend kabinet. De hete (?) aardappel wordt dus doorgeschoven maar wel laat de Minister in de antwoorden op de Kamervragen optekenen dat er principiële rechtsovertuigingen aan de legitieme portie ten grondslag liggen.
Deze principiële rechtsovertuigingen bestaan enerzijds uit de overtuiging dat iedere erflater zonder wettelijke beperkingen moet kunnen bepalen aan wie hij zijn vermogen nalaat. Met andere woorden: de testeervrijheid van de erflater dient voorop te staan in het erfrecht. Anderzijds geldt dat vanwege familiebanden, bloedverwantschap en de verzorgingsgedachte, aan kinderen en hun afstammelingen een deel van de nalatenschap van hun ouders toekomt (in de vorm van een legitieme portie). Ook komt als argument voor de legitieme portie terug dat via de legitieme portie een barrière wordt opgeworpen tegen ongelijke behandeling van kinderen van de erflater en dat de legitieme portie bescherming biedt aan de ouders tegen beïnvloeding van derden (3). Een maatschappelijk argument voor de legitieme portie is nog dat het onterfde kind door het ontvangen van een legitieme portie uit de nalatenschap van zijn overleden ouder, geen/minder een beroep hoeft te doen op overheidssteun.
Het herzien van de legitieme portie op korte termijn?
Minister Dekker vindt het gelet op deze verschillende (deels) principiële rechtsovertuigingen en ‘de nadere afweging die één en ander vergt’ in combinatie met de demissionaire status van het kabinet echter niet aan hem om een beslissing te nemen over de vraag of huidige wetgeving inzake de legitieme portie herzien moet worden. Als tussen de regels van de antwoorden op de Kamervragen wordt doorgelezen, lijkt de Minister tegelijk niet veel te voelen voor een (grove) herziening van de wetgeving rondom de legitieme portie. De kans dat een volgend kabinet hierin (ineens) 180 graden gaat draaien, lijkt klein aangezien de VVD bij de meest recente verkiezingen de grootste partij is geworden. Weliswaar gevolgd door D66 maar gelet op de huidige politieke situatie ontbeert het voor de legitieme portie waarschijnlijk aan politieke relevantie.
De legitieme portie in uw situatie
De legitieme portie blijft een thema dat de gemoederen van de wetgever bezig houdt. Vooralsnog is mijn verwachting niet dat deze rechtsfiguur snel gewijzigd zal worden. Dit betekent concreet dat onterfde kinderen, maar ook kinderen waarvan het erfdeel bijvoorbeeld als gevolg van schenkingen aan andere kinderen kleiner is dan de legitieme portie, hierop voorlopig aanspraak kunnen blijven maken. Wilt u weten wat in uw situatie wijsheid is om te doen? Neemt u dan vrijblijvend contact met mij op om te bespreken wat ik voor u kan betekenen.
- Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen, december 2020, ‘Rapport Legitieme portie’, www.legitiemeportie.com.
- Antwoorden Kamervragen over de wenselijkheid van de legitieme portie in het hedendaagse erfrecht: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/03/19/antwoorden-kamervragen-over-de-wenselijkheid-van-de-legitieme-portie-in-het-hedendaagse-erfrecht.
- Zie ook mr. dr. J.H.M. ter Haar, ‘Is de legitieme portie nog legitiem?’, Tijdschrift Erfrecht 2021, nr. 2.