Wat houdt een legitieme portie in en hoe bereken je de legitieme portie?

Veel mensen vragen zich af of het als kind, juridisch gezien, mogelijk is om ‘onterfd’ te worden als gevolg waarvan u als kind niets krijgt uit de nalatenschap van uw ouder(s), de erflater(s).

Het antwoord is (in beginsel): ja, het is mogelijk om onterfd te worden. Maar nee, dit hoeft niet te betekenen dat u niets krijgt uit de nalatenschap van uw ouder(s). De wetgever heeft namelijk bepaald dat kinderen recht hebben op een deel van de nalatenschap van hun ouder. Dit recht heet ‘de legitieme portie’ of ‘legitieme’. Degene die aanspraak maakt op zijn/haar legitieme portie wordt ook wel ‘legitimaris’ genoemd. Alleen kinderen (afstammelingen) die door de wet als erfgenamen genoemd worden, hebben een legitieme portie. Dit betekent dat kinderen die zijn onterfd nog steeds aanspraak kunnen maken op hun legitieme portie. Het is mogelijk dat óók de kleinkinderen van een onterfd kind bij plaatsvervulling aanspraak kunnen maken op de legitieme portie van hun (onterfde) vader of moeder.

Wat is een legitieme portie?

De wetgever heeft bepaald dat de legitieme portie een vordering in geld is. De legitieme portie moet niet verward worden met het erfgenaamschap. Wanneer een kind onterfd is, is dat kind géén erfgenaam, ook niet wanneer hij/zij een beroep doet op de legitieme portie. Een legitimaris wordt alleen een schuldeiser van de nalatenschap. Juridisch gezien is dit van belang omdat schuldeisers andere/minder rechten hebben dan erfgenamen.

Hoe wordt de legitieme portie berekend?

De legitieme bedraagt de helft van de waarde waarover de legitieme porties worden berekend, gedeeld door het aantal in artikel 4:10 lid 1 onder a genoemde door de erflater achtergelaten personen, aldus artikel 4:64 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW).

Een voorbeeld: wanneer ouders A en B drie kinderen hebben (C, D en E) en ouder A komt te overlijden, dan heeft elk van de kinderen in beginsel een legitieme van 1/2 van 1/4, ofwel 1/8. Wanneer de kinderen een beroep doen op hun legitieme hebben zij dus ieder recht op 1/8 van ‘de waarde waarover de legitieme porties worden berekend’. Deze waarde noemen we de legitimaire massa. De waarde die overeenkomt met 1/8 deel van de legitimaire massa is dan de legitieme portie.

In de praktijk komt het ook voor dat kinderen erfgenaam zijn maar er voor kiezen om hun erfdeel te verwerpen. In dat geval is het van belang dat men zich realiseert dat zij na de verwerping in beginsel ook hun legitieme portie kwijtraken. De wet kent hierop wel een uitzondering. In artikel 4:63 lid 3 BW is namelijk bepaald dat men het eigen erfdeel kan verwerpen onder voorbehoud van de legitieme portie waarbij wel als voorwaarde wordt gesteld dat men dit bij de verwerping uitdrukkelijk moet voorbehouden. Dit voorbehoud wordt de ‘contantenverklaring’ genoemd.

Legitimaire massa

De volgende vraag is hoe de legitimaire massa moet worden berekend. Uitgangspunt is de waarde van de goederen van de nalatenschap. Daarbij worden opgeteld bepaalde schenkingen (giften) die op grond van de wet bij de legitimaire massa opgeteld moeten worden. Daarvan trekken we weer af de schulden als bedoeld in artikel 4:7 lid 1 sub a tot en met c en f BW. Dit klinkt natuurlijk niet eenvoudig en (helaas) is het vaststellen van de legitimaire massa vaak ook geen sinecure. Zo kan er al snel discussie ontstaan tussen de erfgenamen en de legitimaris over de vraag welke giften van de erflater in aanmerking genomen moeten worden bij het berekenen van de legitimaire massa.

Verstrekken van informatie aan de legitimaris

Meer algemeen is het voor het vaststellen van de legitimaire massa van belang dat de erfgenamen alle informatie verstrekken waarmee de legitimaire massa berekend kan worden. In de praktijk komt het veel voor dat dit niet gebeurt.

Maar de wetgever laat de legitimaris hier niet met lege handen staan. De wet bepaalt namelijk dat de legitimaris recht heeft op informatie. De legitimaris kan aanspraak maken op inzage in en het verkrijgen van een afschrift van alle bescheiden die voor de berekening van de legitieme portie nodig zijn. In de praktijk komt het regelmatig voor dat een legitimaris naar de rechter moet gaan om de erfgenamen en/of de executeur te dwingen tot het geven van informatie.

Opeisbaarheid

De legitieme portie is pas opeisbaar zes maanden na overlijden van de erflater. Maar let op: hierop zijn weer wettelijke uitzonderingen op grond waarvan de legitieme portie pas veel later opeisbaar kan zijn. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat de legitimaire portie pas opeisbaar is na het overlijden van de langstlevende ouder.

Vervaltermijn

De aanspraak op de legitieme portie vervalt wanneer een belanghebbende (bijvoorbeeld de executeur) de legitimaris een redelijke termijn stelt en de legitimaris binnen deze termijn niet verklaart dat hij zijn legitieme wenst te ontvangen. Is geen redelijke termijn gesteld, dan vervalt de aanspraak na verloop van vijf jaar en kan de legitimaris zijn/haar legitieme portie niet meer opeisen. Deze termijn van vijf jaar gaat lopen vanaf de dag van overlijden. Let hier dus goed op!

Over de legitieme portie valt veel te vertellen zodat niet alles wat met betrekking tot de legitieme portie van belang is in deze blog kan worden besproken.

Wilt u meer weten over de legitieme portie (als erfgenaam of als legitimaris) of heeft u naar aanleiding van het voorgaande vragen? Neemt u dan vrijblijvend contact met een van onze advocaten die zijn gespecialiseerd in het erfrecht op. Wij staan u graag te woord.