Wilsbekwaamheid vaststellen: hoe gaat dat in zijn werk?

De term ‘wilsbekwaam’ duidt aan of iemand in staat is om voor zichzelf bepaalde beslissingen te nemen en ziet in feite op het zelfbeschikkingsrecht dat iemand heeft. Op verschillende plaatsen in de Nederlandse wet komt de tegenhanger van deze term, namelijk de term’ wilsonbekwaam’ voor.

Juridische toets voor wilsbekwaamheid bij het opstellen of wijzigen van een testament

De vraag of iemand wils(on)bekwaam is wordt vaak gehanteerd in relatie tot medische beslissingen. Maar ook ten aanzien van juridische beslissingen speelt de term een belangrijke rol. Zo dient de notaris bij het opstellen of wijzigen van een testament te toetsen of de persoon die voor hem/haar zit wel in staat is om te overzien wat er al dan niet in het door hem/haar gewenste testament wordt opgenomen.

Het is meer concreet gezegd de verantwoordelijkheid van de notaris te toetsen en te beoordelen of de wil van degene die een testament wenst te maken gericht is op de juridische gevolgen van het testament en zo ja, of de betreffende persoon de rechtsgevolgen van het testament kan overzien.

Wanneer een notariële akte zoals een testament ondanks wilsonbekwaamheid door een notaris wordt gepasseerd, is deze op grond van de wet nietig. Dit betekent dat deze akte wordt geacht nooit rechtsgeldig tot stand te zijn gekomen.

Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid

Het kan zijn dat de notaris twijfelt of degene die voor hem zit, wilsbekwaam is. Bij twijfel gebruikt de notaris in veel gevallen het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid. Dit stappenplan is opgesteld door de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie in samenwerking met Alzheimer Nederland, de Vereniging van Indicerende en Adviserende Artsen (VIA) en de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN).

 Indicatoren voor twijfel kunnen zijn:

• de hoge leeftijd van degene die een testament opstelt of wijzigt;
• het bestaan van een bewind over zijn/haar vermogen;
• het feit dat hij/zij zijn administratie niet meer zelf doet;
• het feit dat hij/zij niet meer zelfstandig woont;
• het feit dat hij/zij in een zorginstelling woont;
• het feit dat iemand Alzheimer heeft, verstandelijk gehandicapt is, depressief is of als er een andere medische indicatie is;
• het feit dat iemand regelmatig verzoekt zijn testament aan te passen;
• het feit dat iemand anders het verzoek aan de notaris doet om het testament op te stellen of aan te passen.

Het toetsen van de beslisvaardigheid door de notaris

Ook moet de beslisvaardigheid van de betrokken persoon door de notaris worden getoetst. Dit houdt in dat de notaris nagaat of degene die het testament opstelt c.q. wijzigt zijn/haar keuze helder kan verwoorden, hij/zij de informatie die hem/haar hierover wordt verstrekt begrijpt en overziet wat dit in zijn/haar specifieke situatie betekent. Als de notaris van mening is dat de betreffende persoon het voorgaande niet goed overziet, is hij verplicht om dienst te weigeren en kan het testament niet worden gepasseerd.

Het inschakelen van een VIA arts door de notaris

Het kan zijn dat de betrokken notaris twijfelt aan de wilsbekwaamheid van de persoon die zijn/haar testament wenst aan te passen. Iemand kan immers ook slechts ten aanzien van bepaalde beslissingen wilsonbekwaam, maar andere beslissingen juist wel goed overzien en begrijpen. Er is bij bijvoorbeeld dementie vaak gedurende langere tijd sprake van een grijs gebied waarin een persoon op wisselende momenten wel of niet ‘helder’ is. Dit maakt het voor een notaris des te moeilijker om de situatie juist in te schatten.

Omdat een notaris geen arts is, heeft deze de mogelijkheid om een onafhankelijke arts in te schakelen. De VIA heeft een register van artsen, die zijn opgeleid om de wilsbekwaamheid ten aanzien van notariële akten vast te stellen. Dat kan zelfs met terugwerkende kracht, als de arts de persoon, die de notariële akte heeft ondertekend, kan bezoeken of als voldoende informatie voorhanden is om de wilsbekwaamheid (achteraf) objectief vast te stellen.

Verklaring van de huisarts ook mogelijk?

Met een verklaring van een VIA arts kan de notaris ervoor zorgen dat hij/zij door een onafhankelijke deskundige arts is voorzien van advies over de medische toestand en in het verlengde daarvan het effect van die toestand op de wilsbekwaamheid.

Volgens de artsenorganisatie KMG kan de huisarts van een betrokken persoon een dergelijke verklaring waarbij een oordeel wordt gegeven over de geschiktheid/ongeschiktheid van een patiënt om bepaalde dingen al dan niet te doen, niet afgeven. Reden hiervoor is o.a. dat de huisarts van een betrokkene zich dient te concentreren op de behandeling en vertrouwensband met de betrokkene. Er bestaat anders het risico op een belangenconflict. Om dit te voorkomen is er besloten een lijn te trekken tussen behandeling van een patiënt en de beoordeling van de vraag of die patiënt wilsbekwaam is.

Wie bepaalt de wilsbekwaamheid?

Een eventueel ingeschakelde VIA arts is niet degene die vaststelt of de betreffende persoon nog wilsbekwaam is. Het is de notaris die mede aan de hand van de medische verklaring van de VIA arts dient te beoordelen of de betrokken persoon in staat is om – kort gezegd - de gevolgen van het testament te overzien. Het antwoord op de vraag of iemand wilsbekwaam moet worden geacht, dient bij het opstellen of wijzigen van een testament aldus door de notaris te worden gegeven.

Twijfelt u als betrokkenen aan de wilsbekwaamheid?

Wanneer u een familielid of naaste in uw omgeving heeft waarvan u weet dat hij/zij overweegt om zijn/haar testament aan te passen en u heeft twijfels over de wilsbekwaamheid, is het raadzaam de betrokken notaris hiervan op de hoogte te stellen. Geeft u daarbij zo concreet mogelijk aan waarom u twijfels heeft over de wilsbekwaamheid. Dit kan de notaris helpen bij zijn/haar beoordeling.

Persoonlijk advies

Erfrechtkwesties in combinatie met de vraag naar wils(on)bekwaamheid van een (toekomstige) erflater kunnen complex zijn. Indien u behoefte heeft aan overleg en/of persoonlijk advies sta ik u graag te woord